“Cỗ lá” (đồ ăn bày trên lá chuối) là một trong những nét đặc trưng của văn hóa ẩm thực của người Mường nói chung và người Mường ở Hòa Bình nói riêng.

Mâm cỗ lá truyền thống của người Mường ở Hòa Bình

Để có được mâm cỗ lá, trước hết cần chuẩn bị một chiếc mâm để xếp cỗ, mâm thường được làm bằng gỗ có hình tròn, tượng trưng cho sự tròn trịa, đủ đầy. Ngày nay, để tiện lợi, người dân có thể thay thế bằng mâm nhôm hay mẹt, nhưng dù dùng chất liệu nào thì yếu tố không thể thiếu được đó là một ngọn lá chuối lót lên trên. Lá chuối được chọn thường là loại bánh tẻ, được lau sạch, hơ qua lửa cho mềm, thơm rồi bày lên để xếp cỗ.

Cỗ lá chủ yếu được làm từ thịt lợn, loại lợn được nuôi thả tự nhiên, không dùng thức ăn tăng trọng nên thịt chắc và rất thơm ngon. Khi chế biến thường được làm thành ba món chính: nướng, luộc và hấp. Món nướng thường là phần thịt lẫn mỡ lẫn nạc, được ướp riềng, mẻ cho ngấm rồi đem nướng, khi ăn có vị ngậy mà lại không hề bị béo. Món luộc và hấp thường bao gồm các phần còn lại của con lợn, khi bày, sẽ thái mỗi phần một ít và bày theo hình tròn. Có gia chủ cầu kỳ hơn thì sẽ làm thêm món sườn cuốn là bưởi nướng và “Chả số tám”. “Chả số tám” là phần thịt nạc vai được băm nhỏ sau đó gói trong một lớp lá lốt, ngoài một lớp lá chuối, cho lên than hồng nướng, khi ăn bỏ lớp lá chuối đi, chả vừa có vị ngậy vừa có vị thơm của lá chuối nướng.

Để bớt ngán, mâm cỗ lá bao giờ cũng được bày xem kẽ với các món rau, như một chút rau thơm, một vài ngọn măng luộc, một chút rau đồ và món không thể thiếu được chính là một hai bát “canh loóng”' - là canh được nấu bằng cây chuối non, thái mỏng, nấu với nước luộc lòng, ăn rất ngọt và không ngán.

Món “canh loóng” trong mâm cỗ lá của người Mường (Ảnh: dulichvn.org.vn)

Cuối cùng, để mâm cỗ thêm đậm đà, không thể thiếu món gia vị “muối hạt dổi”. Hạt dổi sau khi được nướng lên, giã nhỏ đem trộn với muối. Muối hạt dổi có mùi rất thơm, giúp cho các món ăn trong mâm cỗ lá thêm thơm ngon, đậm vị.

Hạt dổi vừa là gia vị vừa là vị thuốc quý (Ảnh: rungvangtaybac.com)

“Cỗ lá” là một nét rất đặc sắc trong ẩm thực của người Mường, du lịch Hòa Bình du khách đừng quên thưởng thức để có thể cảm nhận hết nét đặc trưng của đất trời nơi đây.

Lam Châu