Chiều ngày 16/3/2020 Bảo tàng tỉnh Hòa Bình tổ chức thuyết minh tại di tích khảo cổ học Quốc gia Hang Xóm Trại, huyện Lạc Sơn để phục vụ đoàn khảo sát do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình phối hợp với hội Lữ hành Hà Nội và CLB du lịch bền vững VGREEN nhằm quảng bá các chương trình du lịch gắn với nền Văn hóa Hòa Bình, nhằm làm phong phú sản phẩm du lịch trên tuyến Tây Bắc.

 Cán bộ Bảo tàng tỉnh Hòa Bình, thuyết minh tại di tích 

Văn hóa Hòa Bình là văn hóa thời đại đá được nhà nữ khảo cổ học người Pháp Madelen Colani phát hiện và nghiên cứu từ những năm 20 của thế kỷ trước. Nền văn hóa Hòa Bình không chỉ được tìm thấy trên tỉnh Hòa Bình mà còn được phân bố rộng rãi ở khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên tỉnh Hòa Bình là địa phương phát hiện thấy số lượng các di tích Văn hóa Hòa Bình dày đặc và phong phú nhất, tại Hội nghị Tiền sử Viễn Đông lần thứ nhất Họp tại trường Viễn Đông Bác Cổ Hà Nội (năm 1932) các nhà khảo cổ học đã nhất trí lấy thuật ngữ Văn hóa Hòa Bình đặt tên cho nền văn hóa này.

Trong 120 di tích văn hóa Hòa Bình được tìm thấy ở Việt Nam thì tỉnh Hòa Bình đã chiếm tới hơn 70 địa điểm. Từ khi phát hiện đến nay, các di tích thuộc nền văn hóa Hòa Bình đã thu hút được đông đảo các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Tại tỉnh Hòa Bình, một trong những địa điểm được các nhà khoa học quan tâm nhiều nhất đó là hang Xóm Trại, xã Tân Lập, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình. Hang nằm ở sườn phía Đông của một quả núi độc lập bên bờ suối Lạn, trên độ cao 15m so với mặt thung lũng, là một di tích tiêu biểu của nền Văn hoá Hoà Bình có niên đại  từ  21.000 - 7.000 năm cách ngày nay, thuộc sơ kỳ thời đại đá mới ở Việt Nam. Di tích này đã được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) xếp hạng cấp Quốc gia năm 2001.

Phát hiện vào năm 1975, từ đó đến nay địa điểm này nhiều lần được các nhà khoa học nghiên cứu và khai quật (1981,1982,1986, 2004, 2008). Qua các lần khai quật, diện tích lòng hang hầu như đều đã được khai quật hết, thu được tổng số trên 5.000 hiện vật. Kết quả cho thấy hang Xóm Trại là một di tích văn hoá Hoà Bình có tầng văn hoá dầy 4 m. Lẫn trong tầng văn hóa phần nhiều là vỏ ốc suối, công cụ và các mảnh gốm thô, lúa, gạo cháy... đó là một minh chứng vật chất về một nền nông nghiệp trồng lúa nước sơ khai ở thời Văn hoá Hoà Bình. Ngoài ra việc phát hiện ra lối đi cổ có niên đại hàng vạn năm cách ngày nay càng khẳng định đây là nơi cư trú và xưởng chế tác công cụ của cư dân Văn hoá Hoà Bình trong khỏang thời gian dài.

Năm 2008, di tích hang xóm Trại đã được tu bổ tôn tạo các hạng mục gồm: Các dấu vết đường đi được bảo tồn nguyên trạng; giữ nguyên một phần tầng văn hóa đã hóa thạch bên vách hang; vệ sinh làm xuất lộ dấu tích văn hóa thời kỳ đầu của hang; gia cố, bảo tồn tầng văn hóa trong hang; dựng cụm tượng manơcanh tái tạo cảnh sinh hoạt bên bếp lửa trong hang... để phục vụ cho việc tham quan, nghiên cứu về văn hoá Hoà Bình.

Việc khảo sát của Hội Lữ hành Hà Nội và CLB du lịch bền vững VGREEN với mục đích xây dựng và quảng bá các chương trình du lịch gắn với nền Văn hóa Hòa Bình, nhằm phát huy các di tích đã được xếp hạng của tỉnh Hòa Bình, làm phong phú sản phẩm du lịch trên tuyến Tây Bắc, qua đó thu hút khách du lịch đến với tỉnh Hòa Bình.