Qua ba lần phong tăng danh hiệu nghệ nhân nhân dân và nghệ nhân ưu tú vào các năm 2015, 2018, 2022 (tại các Quyết định số 2533/QĐ-CTN ngày 13/11/2015 của Chủ tịch nước; Quyết định số 355/QĐ-CTN, ngày 8/3/2019 của Chủ Tịch nước; Quyết định số 1020/QĐ-CTN ngày 09/9/2022 của Chủ tịch nước; Quyết định số 1021/QĐ-CTN ngày 09/9/2022 của Chủ tịch nước). Tính đến nay, tỉnh Hòa Bình đã vinh dự đón nhận 01 nghệ nhân, được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “ Nghệ nhân nhân dân” và 44 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”, đã có cống hiến xuất sắc trong việc giữ gìn và phát huy Di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc. Loại hình Di sản văn hóa phi vật thể mà các nghệ nhân đang nắm giữ là Tập quán xã hội và tín ngưỡng; nghệ thuật trình diễn dân gian; tri thức dân gian; tiếng nói, chữ viết và ngữ văn dân gian. 

“Văn hoá Hoà Bình” tồn tại trong khoảng thời gian từ 30.000 năm đến 7.500 năm cách ngày nay. “Văn hoá Hoà Bình” được xác định là gạch nối giữa thời đại đá cũ (Văn hoá Sơn Vi - Phú Thọ) và thời đại đá mới (Văn hoá Bắc Sơn - Lạng Sơn). “Văn hoá Hoà Bình” không chỉ tồn tại trên đất nước Việt Nam mà còn phân bố rất rộng ở khu vực Đông Nam Á như: Indonesia, Myanmar, Thái Lan và Philippines. Song, không ở đâu “Văn hoá Hoà Bình” lại dày đặc và phong phú như ở Việt Nam. Trong đó, rất nhiều các di vật tiêu biểu đã được tìm thấy trên vùng đất Hòa Bình, đã phản ánh đời sống xã hội và các phương thức sinh sống của người tiền sử tại Hòa Bình. Sự hiện diện của nền “Văn hoá Hoà Bình” là minh chứng khẳng định Việt Nam là một trong những chiếc nôi của loài người.

Hòa Bình là tỉnh miền núi phía Tây Bắc, có vị trí quan trọng là vùng chuyển tiếp từ vùng đồng bằng lên niềm núi, chính đặc điểm này đã ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển không gian văn hóa của đất và người nơi đây. Từ những đặc điểm về địa hình và sông ngòi cùng với sự tác động của khí hậu đến địa hình thông qua quá trình cacxto hóa đã tạo nên các hang động, đồng thời đã hình thành nên các đồng bằng nhỏ xen kẽ các dãy núi tạo nên một vùng đất cổ với hệ động, thực vật phong phú, nên ngay từ thời tiền sử, con người đã sớm sinh tụ trên mảnh đất Hoà Bình, để lại một nền văn hoá nổi tiếng "Văn hoá Hoà Bình".

Khai quật tại di tích Hang Xóm Trại, huyện Lạc Sơn – một trong những 

di chỉ tiêu biểu của nền “ Văn hóa Hòa Bình” ở tỉnh Hòa Bình

Có thể khẳng định Hang xóm Trại là di chỉ khảo cổ học về Văn hóa Hòa Bình tại Hòa Bình có số lần được thám sát và khai quật nhiều nhất. Từ khi được phát hiện cho đến nay, di chỉ đã được thám sát và khai quật 9 lần, lần gần đây nhất là vào tháng 6 năm 2022 do TS Nguyễn Hải Đăng, Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng tỉnh Hòa Bình khai quật.

    Hố khai quật di chỉ khảo cổ học Hang Xóm Trại năm 2022